-
1 аркылы да торкылы
см. аркылы-торкылы -
2 аркылы
I 1. прил.1) попере́чныйаркылы өрлек — попере́чная ба́лка
аркылы урам — попере́чная у́лица
аркылы сызыклар — попере́чные ли́нии
аркылы кисем — попере́чное сече́ние
аркылы бизәкле галстук — га́лстук с попере́чными узо́рами
2) в знач. нареч. аркылыга в попере́чинебуйга да, аркылыга да бер диярлек — почти́ одина́ково и в длину́, и в попере́чнике
3) в знач. сущ. аркылысы попере́чник, попере́чный разре́з; в попере́чнике, в попере́чном разре́зе (сече́нии)аркылысын үлчәү — изме́рить попере́чник
аркылысы да, буе да бертигез — у него́ и попере́чник, и длина́ одина́ковы; он одина́ков и в длину́, и в попере́чнике
2. нареч.чокырның аркылысы - дүрт, тирәнлеге өч метр — я́ма в попере́чнике - четы́ре, в глубину́ три ме́тра
1) обычно аркылыга поперёкбаланы диванга аркылы яткыру — уложи́ть ребёнка на дива́н поперёк
тау буйларын аркылыга сөрү — распа́хивать скло́ны гор поперёк
пыяла аркылыга ярылган — стекло́ тре́снуло поперёк
2) наперере́з ( чему)агымга аркылы йөзү — плыть наперере́з тече́нию
3) вширь; в ширину́аркылыга үлчәү — изме́рить в ширину́
елга аркылыга җәелгән — река́ разлила́сь вширь
аркылыга (аркылы) үсә башлаган шәһәр — го́род, кото́рый стал расти́ вширь
•- аркылы ату
- аркылы балта
- аркылы да торкылы
- аркылы кисеп чыгу
- аркылыга кисеп чыгу
- аркылы кисеп үтү
- аркылыга кисеп үтү
- аркылы кисү
- аркылыга кисү
- аркылы кичү
- аркылыга кичү
- аркылы пычкы
- аркылы сикерү
- аркылы ташлау
- аркылы чыгу
- аркылы чыгу урыны
- аркылы ыргыту
- аркылыга да, буйга да
- аркылыга үтү
- аркылыга узу
- аркылыга чыгу••аркылы җәелү — см. аркылыга җәелү
аркылыга җәелгән — ирон. разда́лся вширь прост. ( о толстом человеке)
аркылы сикерү — распоя́сываться/распоя́саться, разну́здываться/разнузда́ться (о самодурах, молодчиках и т. п.)
аркылы сызык — разг.; эвф. крест
аркылыга да, буйга да йөреп чыгу — см. аркылыга-буйга айкау 1), 3)
аркылы дан буйга әйләнеп чыгу — см. аркылыга-буйга айкау 1)-4)
аркылыдан буйга үтү (узу) — см. аркылыга-буйга 1), 3)
аркылысыннан көн (көн яктысы, күрше авыл) күренә — ирон. наскво́зь вида́ть (ви́дно, просве́чивает), че́рез него́... ви́дно (вида́ть) всё; прозра́чный (слишком тонко нарезанные ломтики, прозрачная материя, очень жидкий чай и т. п.)
- аркылы төшүаркылыга үсү — см. аркылыга җәелү 1), 2)
- аркылыга җәелү
- аркылы ятканны буйга алып салмау II послелог1) через (что-л., кого-л.)урам аркылы чыгу — переходи́ть че́рез у́лицу
ишек аркылы сөйләшү — разгова́ривать че́рез дверь
кеше аркылы бирү — переда́ть че́рез тре́тьего (челове́ка)
2) сквозь (что-л., кого-л.)карасы кәгазь аркылы үткән — черни́ла прошли́ сквозь бума́гу
томан аркылы күренми — сквозь тума́н не ви́дно
халык төркеме аркылы узу — пробира́ться сквозь толпу́
канау аркылы салынган такта — доска́, поло́женная поперёк кана́вы
телефон аркылы хәбәр итү — сообщи́ть по телефо́ну
5) посре́дством (чего-л.), при посре́дстве, че́рез; чрез книжн.; путём (чего) (установить связь с кем, чем); по ли́нии (чего, чьей)чагыштыру аркылы аңлау — постига́ть посре́дством (путём) сравне́ния
-
3 аркылы-торкылы
1. прил.1) скре́щивающееся, скрести́вшееся; перекре́щивающиеся, перекрести́вшиеся (линии, чёрточки, лесные тропы, трещины на какой-л. поверхности)2) тяну́щиеся (протяну́вшиеся, иду́щие, располо́женные) вдоль и поперёк (лесные тропы, траншеи, старые городские улицы)учтагы аркылы-торкылы сызыклар — перекре́щивающиеся ли́нии (на) ладо́ни
3) протя́нутые (натя́нутые, иду́щие, вися́щие, тя́нущиеся) вдоль и поперёк ( антенны на крышах)кер элә торган аркылы-торкылы баулар — протя́нутые вдоль и поперёк бельевы́е верёвки
4) располо́женные (уло́женные, сло́женные, разбро́санные) вдоль и поперёк ( старые шпалы у железной дороги)5) скреплённые (сби́тые, приби́тые, приколо́ченные) крест-на́крест ( доски на забитых окнах)6) перен. перело́женные (поло́женные, разбро́санные) вкривь и вкось (как попа́ло) (небрежно брошенные плахи, брусья, металлический лом)7) перен. кривы́е и косы́е; напи́санные (вы́веденные) вкось и вкривь (как попа́ло) ( буквы у первоклассников); наче́рченные (вы́веденные) вкось и вкривь (непонятные знаки, линии)хаттагы аркылы-торкылы юллар — кривы́е и косы́е стро́чки письма́
8) перетя́нутые (перевя́занные, наде́тые) крест-на́крест (на́крест, наперекрёст) ( ремни на военном)2. нареч.1) крест-на́крест, на́крест, наперекрёст, крестообра́зно ( заколотить окна пустующего дома)аркылы-торкылы сызу — перечёркивать крест-на́крест
2) вдоль и поперёк; вкривь и вкось; как попа́лобалалар аяк-кулларын аркылы-торкылы сузып йоклаганнар — де́ти засну́ли, как попа́ло (вдоль и поперёк) разброса́в ру́ки и но́ги
3) перен. вкривь и вкось; как попа́лоаркылы-торкылы язып бетерү — исписа́ть вкривь и вкось
•- аркылы-торкылы китереп -
4 аркылы-торкылы итеп
1) крест-на́крест2) как попа́ло -
5 аркылы-торкылы китереп
вдоль и поперёк, вкривь и вкось -
6 аркылы-торкылы
-
7 аркылы-торкылы
kreuz und quer -
8 тагылма
1. сущ.; диал.про́звищесм. тж. кушамат2. сущ.тагылмага тагылма — про́звище к про́звищу (говорится о случаях, когда прозвище уже принимаемое как имя, нарочито искажается)
1) прице́п; прицепно́й механи́змтрактор тагылмасы — тра́кторный прице́п; инвента́рь, кото́рый прицепля́ется к тра́ктору
машинага тагылма эшләү — приде́лать прице́п к маши́не
2) редко прида́ток, нагру́зкатагылма белән бирү — дава́ть/дать с прида́тком (с нагру́зкой)
3) грам. приста́вка, второ́й компоне́нт па́рно-копуляти́вных сло́жных слов (таких как төлек в слове азык-төлек продово́льствие, торкылы в сло́ве аркылы-торкылы вдоль и поперёк)3. прил.прицепно́йтагылма мезанизм — прицепно́й механи́зм
тагылма ургыч — прицепна́я жа́тка
-
9 чатмаш
прил.; диал.; см. аркылы-торкылы
См. также в других словарях:
аркылы-торкылы — рәв. 1. Бер берсенә аркылы итеп, берсе өстенә икенчесен атландырып 2. Тәртипсез рәвештә, ничек эләкте шулай; төрле юнәлештә, берсе өстенә берсе туры килеп … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чалмашу — Аркылы торкылы килү, берсе икенчесенә аркылы килү (аяк, кул һ. бл.) … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ятьмә — 1. Җепләрне аркылы торкылы итеп үреп, челтәрләп эшләнгән, балык, кош һ. б. ш. аулау өчен җайланма; ау. күч. Тозак 2. Әйбер тутырып йөрү өчен җептән, баудан, тимерчыбыктан аркылы торкылы үреп эшләнгән җайланма 3. Дошман күзеннән яшерү, маскировка… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чалмаштыру — Берсе өстенә икенчесен аркылы китерү, аркылы торкылы кую (аяк, кул һ. б.) ; чалыштыру … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
чатмаш — (ЧАТМАШЛАНДЫРУ) (ЧАТМАШЛАНУ) – рәв. диал. Берсе икенчесенә аркылы, аркылы торкылы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
аймылыш — рәв. Аркылы торкылы күкрәкчә баулары аймылыш тегелә … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
аймылышу — 1. Аймылыш булу 2. Аркылы торкылы булу 3. күч. Юлдан чыгу, читкә китү 4. Саташу, зиһен чуалу, буталу ни сөйлисең, әллә аймылыша башладыңмы? … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ачамай — диал. 1. Өй, каралты түбәсендәге кайчы, атлама 2. с. Бер берсенә кыйгач, чатлаш; аркылы торкылы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җәтмә — 1. Бау, җеп һ. б. ш. нәрсәләрдән үреп, аркылы торкылы итеп төйнәп ясалган челтәр сыман җайланма. Җәтмә челтәр сыман булып күренгән әйбер тур. томан җәтмәсе аша... 2. Кош аулау, балык тоту, кайбер җәнлекләрне эләктерү һ. б. өчен үреп ясалган тозак … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
керпе — 1. Арка һәм ян тиресе энәләр белән капланган кечкенә генә җәнлек. күч. Чәнечкеле, усал сүзләр әйтүче кеше тур. 2. Танклар һәм пехотаны тоткарлап тору өчен чәнечкеле тимер чыбыклар белән уратып алынган аркылы торкылы казыклардан торган корылма … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
рәшәткә — 1. Тар такталардан тезеп яки металл чыбыкларны аркылы торкылы беркетеп эшләнгән корылма. Такта яки металл чыбыклар белән берәр нәрсәне, урынны әйләндереп алган койма, киртә 2. Каты ягулык янганда көле аска төшсен өчен куелган челтәр. РӘШӘТКӘ… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
